Artykuł: Skala Współpracy – nowa propozycja spojrzenia na dynamikę i proces grupowy

Artykuł autorstwa Agnieszki Leśny, opublikowany oryginalnie oryginalnie w serwisie EPALE >>>

Wielu mówi, że istnieje. Niewielu przyznaje, że widziało go naprawdę. Wielu go poszukuje, jednak źródła co do jego istnienia są niepewne i więcej jest obalonych teorii, niż tych, które można uznać za rzetelne.

Tylko nie Tuckman

Wciąż najczęściej spotykanym ujęciem procesu grupowej jest 5 faz życia grupy według Bruce’a Tuckmana. Na pewno natknęliście się gdzieś na kanoniczny forming-storming-norming-performing. Nie będę go szczegółowo opisywać ponieważ: jest on bardzo powszechnie opisywany na blogach, w skryptach trenerskich, a ja dołączam do Radka Czahajdy i uważam, że „O modelu należy zapomnieć, a znać warto jedynie jedno z jego założeń”. Radek w swoim tekście doskonale zmierzył się z mitami na temat modelu Tuckmana i serdecznie jego tekst polecam.

Jeśli nie Tuckman, to co?

Justyna Matras i Rafał Żak we współczesnym podręczniku pracy trenerskiej („Trener w rolach głównych”) odnoszą się w większym stopniu do różnych składowych procesu i dynamiki grupy szkoleniowej, wskazując, że nie ma typowych faz ani ich kolejności, przez które przechodzi cała i każda grupa. Autorzy zwracają uwagę na rolę procesów komunikacji, tworzenia i dynamiki relacji, współpracy i rywalizacji, podejmowania decyzji, rozwoju i dynamiki konfliktów, wchodzenia w role (Matras i Żak, 2022 s. 179). Do najważniejszych składowych procesu grupowego należy również zaliczyć celowość powstania/działania grupy (w tym celów indywidualnych jawnych i ukrytych) oraz kształtowanie się i egzekwowanie norm wraz z ich zmianami w czasie (Jakubowski, 2013).

Inne czynniki wskazywane przez literaturę to między innymi: tempo oraz nastawienie do zmian; atmosfera panująca w grupie w poszczególnych etapach pracy (np. łatwość wyrażania określonych uczuć, dominujących wartości i oczekiwań, poziom energii w działaniu); struktura grupy i jej napięcia; poczucie bezpieczeństwa i zagrożenia.

Wpływ trenera/trenerki

Skoro nie wiadomo do końca, czym jest proces grupowy i jego dynamika, czy to zwalnia osobę w roli trenerskiej z odpowiedzialności za jego przebieg? Niestety nie. „Pierwszą przyczyną i sprawcą największej ilości kryzysów w grupie jest z reguły trener” (Jakubowski, 2013 s. 5) – stąd osoba w roli trenerskiej powinna mieć dużą uważność na procesy zachodzące w grupie. W sytuacji szkoleniowej trener/trenerka ma duży wpływ na rozwój sytuacji i może wspierać jednostki oraz grupy w wychodzeniu z … lub w pogłębianiu kryzysu lub pozostawania w stagnacji. Warto zaznaczyć, że trener/trenerka nie tworzy procesu grupowego, a jedynie ujawnia jego przebieg i „dąży do »uszlachetniania« jego przejawów poprzez pokazywanie konstruktywnych reakcji” (Szczepan-Jakubowska, 2017).

Drogą do wykorzystania możliwego wpływu trenerskiego na proces grupowy jest zrozumienie, co się dzieje, analiza i refleksja w kontekście celów szkolenia, możliwości trenera oraz estymowanych możliwości grupy. Podpowiedzią, jak zareagować może być tzw. drabinka interwencji trenerskich proponowana przez Iwonę Sołtysińską (Sołtysińska, 2022) i kompleksowo opisana w przywoływanym podręczniku „Trener w rolach głównych” (Matras i Żak, 2022 s. 213).

Skala Współpracy – pomoc w zrozumieniu i zaplanowaniu interwencji

Osobiście w pracy szkoleniowej i krótszych formach rozwojowych, wykorzystuję model Skali Współpracy opracowany przez holenderski duet Pietera Schoe i Floora Vullingsa. Po raz pierwszy zetknęłam się z nim w trakcie kursu trenerów outdoorowych w 2012, spodobał mi się oraz sprawdził się w moich działaniach na tyle, że dołączyłam do międzynarodowego zespołu trenerów rozwijających model i zajęłam się jego adaptacją do polskich warunków.

Autorzy modelu nazywają go mapą, drogą do możliwego rozwoju zespołów. Wyróżniają w nim trzy główne stany, w których może znajdować się jednostka i/lub grupa. Czynnikami różnicującymi są emocje towarzyszące znajdowaniu się w konkretnym stanie oraz rezultat, jaki trwanie w danym miejscu może przynieść. Trzy stany to: zmaganie (bliskie oporowi, konfliktowi); unikanie (które może być rozumiane jako stagnacja) oraz współpraca (rozumiana pozytywnie, jako flow i synergia w grupie). O ile o konflikcie grupowym i oporze, jak i o flow i synergii istnieje dużo źródeł – o tyle niewiele miejsca w dyskusjach trenerskich poświęca się stagnacji.